News:

(English translation below)

De gemeente Amsterdam loopt voorop in het overnemen van de adviezen van de commissie Kohnstamm, waarin geoordeeld werd dat de restitutie van nazi-roofkunst aan Joodse erfgenamen weinig empatisch gebeurt. Dat kan gevolgen hebben voor het Stedelijk Museum.

Wassily Kandinsky, ‘Bild mit Häusern’ (1909).

Hoewel half december de Amsterdamse rechtbank bepaalde dat de gemeente Amsterdam het schilderij Bild mit Häusern (1909) van Wassily Kandinsky niet hoefde terug te geven aan de erven Lewenstein, vindt de gemeente dat er vraagtekens bij dat besluit zijn te plaatsen. De kans bestaat dan ook dat het Stedelijk Museum het schilderij – waarvan de erfgenamen in 2012 een verzoek deden tot teruggave – alsnog moet afstaan. Burgemeester Femke Halsema en cultuurwethouder Touria Meliani (GroenLinks) schrijven in een brief aan de gemeenteraad dat ze het advies van de commissie-Kohnstamm volgen. Ze willen dat er opnieuw wordt gekeken naar het verzoek van de erfgenamen Lewenstein.

In het rapport Streven naar rechtvaardigheid adviseerde de Kohnstamm-commissie eind 2020 aan demissionair minister Van Engelshoven (D66) dat het Nederlandse teruggavebeleid van door de nazi’s geroofde kunstwerken te formalistisch was, en dat er bovendien gebrekkig en onvoldoende empathisch werd gecommuniceerd met verzoekers.

„Het leed dat met name Joodse burgers is aangedaan in de Tweede Wereldoorlog is ongekend en onomkeerbaar”, schrijven Halsema en Meliani in de raadsbrief, die vrijdag werd gestuurd. „De Joodse burgers is bezit, rechten, waardigheid en in veel gevallen het leven afgenomen. Voor zover nog iets hersteld kan worden van het grote onrecht dat hen is aangedaan, hebben we als samenleving de morele plicht hiernaar te handelen. Dat geldt zeker voor de vele kunstwerken die in bezit waren van Joodse burgers en geroofd werden door nazi’s of op een andere manier uit bezit zijn geraakt van de eigenaren.”

Met de kennis van nu

De gemeente heeft het schilderij sinds 1940 in haar bezit. Daarvoor behoorde het toe aan de kunstverzameling van het echtpaar Lewenstein. De gemeente acht de kans groot dat het oordeel van de Restitutiecommissie, die in 2018 stelde dat het schilderij niet hoefde te worden teruggegeven, met het Kohnstamm-rapport in het achterhoofd, nu anders uit zou pakken.

In de brief wordt Bild mit Häusern – dat in oktober 1940 door David Roëll, de toenmalig directeur van het Stedelijk Museum op een Amsterdamse veiling werd gekocht – expliciet genoemd. „Dit betekent dat het college pleit voor een herbeoordeling door de Restitutiecommissie van het restitutieverzoek van het werk Bild mit Häusern van Wassily Kandinsky aan de hand van een aangepast beoordelingskader.” Ook stelt de wethouder „dat het nieuwe beoordelingskader, zoals voorgesteld door de commissie Kohnstamm, niet alleen voor nieuwe restitutiezaken moet gelden, maar ook voor lopende en reeds afgehandelde zaken, en neemt vanzelfsprekend de eventuele consequenties voor haar rekening.”

Gemeente loopt voorop

Het restitutiebeleid van nazi-roofkunst in Nederland wordt al langer internationaal bekritiseerd. Van de 74 landen die de Washington Principles in 1998 ondertekenden – waarin afspraken staan hoe onvrijwillig verloren kunstwerken teruggegeven kunnen worden aan nazaten – is Nederland het enige land waar het belang van de collectie in het museum meeweegt. Ook is er sinds 2005 een strenge scheiding tussen particuliere eigenaren en kunsthandelaren.

Of het advies wordt overgenomen is nog niet bekend. De gemeente Amsterdam loopt hierin voorop, en wil sowieso „in de toekomst – samen met bewoners, betrokken musea en ook in internationaal verband – zich actief blijven inzetten om kunstwerken die tijdens de Tweede Wereldoorlog onvrijwillig uit bezit zijn geraakt door omstandigheden die direct verband hielden met het nazi-regime, daar waar mogelijk bij erfgenamen van de toenmalige eigenaren te krijgen.”

REACTIES OP DE RAADSBRIEF:

Rein Wolfs, directeur Stedelijk Museum: „Empathie wordt steeds belangrijker. Het is niet meer dan logisch dat de eigenaren een stapje terug moeten doen, dat de kunsthistorische waarde minder zwaar gaat wegen en de belangen van de claimanten juist zwaarder worden meegewogen. Ik ben benieuwd wat de minister gaat besluiten. Het is een grote zaak omdat het hier gaat om een Kandinsky en omdat een vergelijkbare claim speelt met Het bonte leven (1907) van Kandinsky in het Lenbachhaus in München. Nederland wordt internationaal bekritiseerd om het restitutiebeleid en nauwlettend in de gaten gehouden. Dat de gemeente Amsterdam nu alvast op het ministeriele besluit vooruitloopt, is omdat het voor de stad belangrijk is dat je laat zien dat je je laat leiden door het onrecht dat is aangedaan. Als je iets teruggeeft, dan is dat een emotioneel herstel.”

Axel Hagedorn, advocaat namens de erfgenamen Lewenstein: „We zijn blij dat de gemeente erkent dat het advies in 2018 niet correct was, maar aan een nieuwe procedure bij de restitutiecommissie kleven grote bezwaren. Het heeft jaren geduurd voordat de vorige claim was afgehandeld. En je stelt alleen een nieuwe procedure voor als je denkt dat er iets niet deugt aan de eerdere besluitvorming, aan de waarde die gehecht werd aan de belangenafweging. Dus geef het werk dan meteen terug aan de erfgenamen. De erfgenamen zijn blij dat er eindelijk beweging is. De houding van de gemeente Amsterdam en het Stedelijk Museum tijdens de hoorzitting bij de rechtbank in december jl. getuigde van weinig empathie, en daarom is de erkenning een positief signaal. In het buitenland begrijpt niemand iets van de beslissing van de Restitutiecommissie in 2018, de gemeente Amsterdam staat er daardoor slecht op. Burgemeester Halsema beseft dat. Ik ga ervan uit dat het rapport van Kohnstamm overgenomen gaat worden door dit demissionaire kabinet. De druk om dat snel te doen, zal door deze brief vanuit de gemeente Amsterdam zijn toegenomen.”

Gert-Jan van den Bergh, als advocaat bij Bergh Stoop & Sanders betrokken bij enkele restitutiezaken: „De brief van de gemeente is op zichzelf niet verrassend. De gevolgen van het rapport van Kohnstamm zullen beperkt zijn: in de praktijk valt het namelijk reuze mee, er zullen drie of vier zaken opnieuw bekeken worden. De bulk van de afwijzingen heeft nog steeds te maken met bewijslast en daar zegt de commissie Kohnstamm niets over, terwijl het probleem juist ligt bij de bewijsvoering. Het Kohnstamm-rapport zorgt voor een belangrijke correctie, maar te goedertrouw mag nog steeds een rol spelen in de besluitvorming en daarmee houd je een opening voor de belangenafweging. Het Stedelijk Museum had zelf al veel eerder moeten zeggen: het klopt niet dat wij dit schilderij hier hebben en het moeten terug naar de erven. Het staat als een paal boven water dat het werk van Kandinsky in 1940 geen koop te goeder trouw was. Bij een hernieuwd advies zal de Kandinsky alsnog naar de erven gaan.”

English translation:

The Municipality of Amsterdam is at the forefront in adopting the recommendations of the Kohnstamm Committee, which ruled that the restitution of Nazi looted art to Jewish heirs is not done very empathically. This could have consequences for the Stedelijk Museum.

Although in mid-December the Amsterdam court ruled that the municipality of Amsterdam did not have to return Wassily Kandinsky 's painting Bild mit Häusern (1909) to the Lewenstein heirs , the municipality thinks that this decision should be questioned. There is therefore a chance that the Stedelijk Museum will have to hand over the painting - the heirs of which applied for restitution in 2012 - after all. Mayor Femke Halsema and culture alderman Touria Meliani (GroenLinks) write in a letter to the city council that they are following the advice of the Kohnstamm committee. They want the request of Lewenstein's heirs to be reconsidered.

In the report Striving for justice, the Kohnstamm Committee advised the outgoing Minister Van Engelshoven (D66) at the end of 2020 that the Dutch policy on restitution of works of art stolen by the Nazis was too formalistic, and that there was, moreover, inadequate and insufficiently empathetic communication with the applicants.

"The suffering that was inflicted on Jewish civilians in particular in World War II is unprecedented and irreversible," Halsema and Meliani write in the Council letter, which was sent Friday. “The Jewish citizens have lost property, rights, dignity and in many cases life. Insofar as anything can be recovered from the great injustice that has been done to them, we as a society have a moral obligation to act accordingly. This certainly applies to the many works of art that were in the possession of Jewish citizens and were stolen by the Nazis or in some other way lost possession of the owners.

With today's knowledge

The municipality has owned the painting since 1940. Before that it belonged to the art collection of the Lewenstein couple. With the Kohnstamm report in mind, the municipality believes it is likely that the decision of the Restitutions Committee, which stated in 2018 that the painting should not be returned, would turn out differently now.

The letter explicitly mentions Bild mit Häusern - which was bought in October 1940 by David Roëll, the then director of the Stedelijk Museum at an Amsterdam auction. "This means that the Commission is arguing for a reassessment by the Restitutions Committee of the restitution application of Wassily Kandinsky 's work Bild mit Häusern on the basis of an adjusted assessment framework ." The alderman also states "that the new assessment framework, as proposed by the Kohnstamm Committee, should not only apply to new restitution cases, but also to current and settled cases, and will of course bear any consequences."

Municipality is at the forefront

The restitution policy of Nazi looted art in the Netherlands has been internationally criticized for some time. Of the 44 countries that signed the Washington Principles in 1998 - which set out agreements on how involuntarily lost works of art can be returned to descendants - the Netherlands is the only country where the importance of the collection in the museum is considered. Since 2005 there has also been a strict division between private owners and art dealers.

It is not yet known whether the advice will be adopted. The municipality of Amsterdam is at the forefront of this, and wants in any case “in the future - together with residents, relevant museums and also in an international context - to continue to actively pursue works of art that were involuntarily lost in possession during the Second World War due to circumstances directly related to the Nazi regime, where possible to obtain heirs of the then owners. ”

REACTIONS TO THE COUNCIL:

Rein Wolfs , director of the Stedelijk Museum: “Empathy is becoming increasingly important. It is only logical that the owners should take a step back, that the art-historical value is less important and that the interests of the claimants are given more weight. I am curious what the minister will decide. It is a big case because this is a Kandinsky and because a similar claim is involved with The motley life (1907) by Kandinsky in the Lenbachhaus in Munich. The Netherlands is internationally criticized for its restitution policy and is closely monitored. The fact that the municipality of Amsterdam is already anticipating the ministerial decision is because it is important for the city that you show that you are guided by the injustice that has been done. If you give something back, it is an emotional recovery. ”

Axel Hagedorn, lawyer on behalf of the Lewenstein heirs: “We are pleased that the municipality acknowledges that the advice was incorrect in 2018, but there are major objections to a new procedure before the restitution committee. It took years for the previous claim to be settled. And you only propose a new procedure if you think that something is wrong with the previous decision-making, the value that was attached to the balancing of interests. So then immediately return the work to the heirs. The heirs are happy that there is finally movement. The attitude of the City of Amsterdam and the Stedelijk Museum during the hearing before the court last December showed little empathy, and the recognition is therefore a positive signal. No one abroad understands the Restitutions Committee's decision in 2018, the municipality of Amsterdam is therefore in a bad position. Mayor Halsema realizes that. I assume that Kohnstamm's report will be taken over by this outgoing cabinet. The pressure to do so quickly will have increased as a result of this letter from the municipality of Amsterdam. ”

Gert-Jan van den Bergh, as a lawyer at Bergh Stoop & Sanders involved in a number of restitution cases: “The letter from the municipality is not surprising in itself. The consequences of Kohnstamm's report will be limited: in practice it is not too bad, three or four cases will be reviewed. The bulk of the rejections still has to do with the burden of proof and the Kohnstamm Committee says nothing about that, while the problem lies precisely with the evidence. The Kohnstamm report provides an important correction, but good faith may still play a role in the decision-making process, which leaves an opening for the balancing of interests. The Stedelijk Museum itself should have said much earlier: it is not true that we have this painting here and it must be returned to the heirs. It is absolutely clear that Kandinsky's work in 1940 was not a good faith purchase. In case of renewed advice, the Kandinsky will still go to the heirs.”